Er blijkt sprake te zijn van vijf fundamenteel verschillende visies op het veranderen van organisaties. Deze zienswijzen geven kleur, inhoud en betekenis aan zeer verschillende aanpakken van een organisatieverandering.
Gekleurde zienswijzen
De vijf manieren van denken verschillen sterk in de gehanteerde veronderstellingen over waarom en hoe mensen veranderen. Deze veronderstellingen zijn voor elke zienswijze aan de hand van een paar korte zinnen of uitspraken duidelijk te maken. Elke zienswijze of manier van denken heeft het label van een kleur gekregen. Dat vergemakkelijkt het bespreken en hanteren van deze zienswijzen.
Machtgericht of geeldrukdenken
In deze zienswijze veronderstelt de veranderkundige dat mensen pas zullen veranderen als je:
- Rekening houdt met hun (eigen) belang.
- Ze tot bepaalde opvattingen kunt verleiden of dwingen.
Veranderen wordt beschouwd als machtsspel gericht op ‘haalbare’ oplossingen. Deze manier past heel sterk in veranderingstrajecten:
- Waar mensen complexe doelen nastreven.
- Waar mensen complexe effecten willen bereiken.
- Waarbij meerdere personen of partijen zijn betrokken.
De gele kleur dient als symboliek van macht (‘de zon’, ‘het vuur’) en van de aard van de coalitievorming (‘broedprocessen’ bij de ‘open haard’).
Systeemgericht of blauwdrukdenken
Bij deze manier van denken veronderstelt de veranderkundige dat mensen of dingen zullen veranderen als je:
- Van tevoren een duidelijk gespecificeerd resultaat vastlegt.
- Eisen aan de uitkomsten specificeert.
- Alle stappen minutieus plant en achtereenvolgens uitvoert en bijstuurt in het licht van het te realiseren resultaat.
Veranderen wordt beschouwd als een rationeel proces, gericht op ‘de beste’ oplossing. De verandering is vaak gericht op materie en vorm.
De kleur blauw staat voor het van tevoren gemaakte ontwerp/de tekening/de blauwdruk. Blauw betekent dan ook het voorspellen en garanderen van de uitkomst.
Mensgericht of rooddrukdenken
Veranderkundigen die deze kleur hanteren veronderstellen dat mensen veranderen als je:
- Ze op de juiste manier prikkelt.
- Het voor mensen zo aantrekkelijk mogelijk maakt om zich in te zetten.
Mensen veranderen, met andere woorden, als je ze beloont (door salaris, promotie, bonus, goede beoordeling) of ‘straft’ (door demotie, slechte beoordeling). Veranderen is hier in sterke mate een ruilexercitie. Voor wat, hoort wat. Er wordt veel gebruik gemaakt van HRM (Human Resources Management)-instrumenten en organisatiekundige elementen teneinde de “zachte” aspecten van een organisatie te veranderen. Zachte aspecten zijn: personeel, managementstijl, talenten, competenties.
De kleur rood is symbolisch voor de mens, met de kleur van menselijk bloed. De mens moet worden beïnvloed, verleid en uitgelokt.
Leergericht of groendrukdenken
Veranderkundigen die deze zienswijze hanteren, zien veranderen en leren als begrippen die dicht tegen elkaar aan liggen. Het achterliggende denken hier is dat mensen veranderen of in beweging komen, door ze:
- Te motiveren om te leren.
- Bewust onbekwaam te maken.
Door ze vervolgens in leersituaties te brengen wil je hun lerend vermogen vergroten. In die leersituaties maken zij zich andere manieren van doen eigen. De mate waarin dit gebeurt is echter sterk afhankelijk van dat lerend vermogen.
De kleur groen staat symbool voor mensen met hun ideeën (met hun motivatie en leervermogen). Het gaat erom deze aan het werk te krijgen, het “groene licht” te geven. Het gaat hier ook om “groeien” zoals het groen van de natuur.
Stroomgericht of witdrukdenken
Het achterliggende denken van veranderkundigen met deze zienswijze hier is dat alles (óók) vanzelf verandert en dat verandering een permanent proces is.
Het dominante beeld hier is dat alles (autonoom, als vanzelf) in verandering is. “Panta rhei”: alles stroomt. Veranderen staat gelijk aan het losmaken van energie. Sturen is blokkades wegnemen, goed waarnemen en duiden wat zich afspeelt. Sturen is gebaseerd op het aanspreken van innerlijke zekerheid, in plaats van de uiterlijke zekerheden. Complexiteit wordt als verrijkend, niet als verstorend opgevat. Beïnvloeden van de dynamiek is een favoriete aanpak. Men zoekt naar de kiemen voor vernieuwing en creativiteit. Zingeving speelt een belangrijke rol.
De kleur wit omvat alle kleuren. De specifieke inkleuring ontstaat door zelforganisatie en evolutie. Wit biedt de meeste ruimte voor invulling: alles is nog open.
