Werken aan transities

Met onze adviseurs, managers en opleiders dragen we bij aan duurzame, maatschappelijke veranderingen. De uitdagingen zijn groot, maar onze kracht ligt in daadkracht. We krijgen maatschappelijke transities werkend.

Maatschappelijke transities

Impact

Opleiden

Wie we zijn

Bij TwynstraGudde werken mensen met zeer uiteenlopende expertises. Onze adviseurs, managers en opleiders vullen elkaar aan en dagen elkaar uit. Want samen komen we verder. Een oplossing is pas goed als die uitvoerbaar is. En als onze samenleving er blijvend wat aan heeft. We krijgen maatschappelijke transities werkend.

Ontdek

Recente vacatures
Executive search

Adviseur contracteren en aanbesteden van vitale infrastructuur

Wil jij bijdragen aan een vitale infrastructuur in Nederland? Onze adviseurs werken aan complexe projecten en programma’s in de bouw, infrastructuur, energie en....

Solliciteer nu
Aanbesteden en contracteren

Medior interim manager Openbaar Bestuur

Wij geloven dat de huidige uitdagingen in de publieke sector om nieuw leiderschap vragen. Hiervoor is een nieuwe generatie managers nodig. Managers die opgaven...

Solliciteer nu

Impact

Als aanjager van verandering staan we boven de belangen en tussen de partijen. We leven ons in, verkennen, analyseren, verhelderen, verbinden en ontwikkelen. We breken open wat in beton gegoten lijkt te zijn. Versnellen wat vast dreigt te lopen en brengen projecten tot een goed einde. Zo maken we blijvend impact op morgen.

Onze impact

Onze resultaten bij opdrachtgevers
TwynstraGudde_60jaa_wit
Werken bij

    Waar wij aan werken

    Met onze adviseurs, managers en opleiders dragen we bij aan duurzame, maatschappelijke veranderingen. Denk aan de energietransitie en de klimaatdoelen, de toekomst van de landbouw, goed onderwijs, passende zorg, oplossingen voor de krapte op de woningmarkt en hoe we het best van A naar B reizen. De uitdagingen zijn groot, maar onze kracht ligt in daadkracht. We laten transities werken.

    Wie we zijn

    Onze adviseurs en managers hebben uiteenlopende expertises en voelen zich verantwoordelijk voor de uitvoering. Duurzaamheid is een integraal onderdeel van onze werkwijze.

    ‘De Refugee Talent Hub brengt werkgevers en vluchtelingen dichter bij elkaar.’

    Jasper Oudshoorn, Adviseur Zorg

    Impact op morgen

    Wij voelen ons betrokken bij de wereld om ons heen en werken aan urgente vraagstukken. Alles om Nederland verder te helpen en transities werkend te maken.

    Recente vacatures
    Slimme en duurzame mobiliteit

    Inhousedag Stad van de Toekomst

    Ben jij student, starter of professional met minder dan 2 jaar werkervaring en wil je ervaren hoe het is om als adviseur bij TwynstraGudde te werken? Kom dan naar onze Inhousedag 'Stad van de toekomst'. En ervaar zelf hoe jij kunt werken aan verschillende opdrachten zoals 1) het sneller...

    Solliciteer nu
    Zorg

    Medior interim manager Openbaar Bestuur

    Wij geloven dat de huidige uitdagingen in de publieke sector om nieuw leiderschap vragen. Hiervoor is een nieuwe generatie managers nodig. Managers die opgaven behapbaar kunnen maken, die mensen kunnen inspireren en motiveren en die....

    Solliciteer nu

    Blogreeks Waarom Vlaanderen kiest voor fusies en Nederland op dit moment niet

    In Vlaanderen verdwijnen in 2025 opnieuw vijftien gemeenten, als gevolg van een doelgerichte opschalingsstrategie die actief wordt aangestuurd door de overheid met financiële prikkels. In Nederland is van een vergelijkbare fusiegolf geen sprake, ondanks dat gemeenten hier ook te maken hebben met toenemende verantwoordelijkheden, bestuurlijke druk en financiële tekorten. Deze blog onderzoekt waarom Vlaanderen wel kiest voor gemeentelijke herindeling en Nederland niet. Zijn het politieke keuzes, verschillen in financiële stimulansen of een fundamenteel andere visie op schaalvergroting? De focus ligt op de drijvende krachten achter de Vlaamse fusiebeweging en de eventuele lessen die Nederland hieruit zou kunnen trekken. 

    Toegevoegd door Lars Ruiter op 25 april 2025

    In de afgelopen jaren ziet Vlaanderen een duidelijke toename in gemeentefusies. Na de grote fusiegolf van 1977 bleef het aantal gemeenten lange tijd stabiel. Op 1 januari 2019 fuseerden vijftien Vlaamse gemeenten tot zeven nieuwe gemeenten, waardoor het totaal aantal gemeenten daalde van 308 naar 300. Deze trend zet zich voort: per 1 januari 2025 zijn 28 gemeenten opgegaan in 13 nieuwe fusiegemeenten, wat het totaal aantal Vlaamse gemeenten verder terugbrengt tot 285.

    De recente fusies variëren van kleine plattelandsgemeenten die samengaan tot grotere stedelijke gemeenten. Een voorbeeld is de fusie tussen Antwerpen en Borsbeek, waarbij Borsbeek het tiende district van Antwerpen wordt. Daarnaast zijn er fusies zoals die van Beveren, Kruibeke en Zwijndrecht, die samen de nieuwe gemeente Beveren-Kruibeke-Zwijndrecht vormen. De schaalvergroting vindt dus zowel in landelijke als stedelijke gebieden plaats en is verspreid over heel Vlaanderen.

    In Nederland is het aantal gemeenten de afgelopen eeuw ook gestaag gedaald, van ruim 1.100 rond 1900 naar 342 vandaag de dag. Hoewel er regelmatig herindelingen plaatsvinden, lijken fusies in Vlaanderen momenteel op grotere schaal en in een hoger tempo te gebeuren.

    Gemeentelijke herindelingen in Nederland en Vlaanderen

    Wat drijft de Vlaamse herindelingen? 

    De recente golf van gemeentefusies in Vlaanderen per 1 januari 2025 wordt door verschillende factoren gedreven: 

    Financiële prikkels 

    De Vlaamse overheid stimuleert fusies door een financieel ondersteuningspakket aan te bieden. Gemeenten die fuseren en een minimale schaalgrootte van 20.000 inwoners bereiken, komen namelijk in aanmerking voor een schuldovername door de Vlaamse overheid. In totaal heeft de Vlaamse overheid per 1 januari 2025 €273.163.000 aan schulden overgenomen. Daarnaast is er een garantieregeling voor het Gemeentefonds en het Investeringsfonds, zodat de fusiegemeente nooit minder ontvangt dan de som van de samengevoegde gemeenten. Dat is in Nederland niet het geval. 

    Bestuurskracht onder druk in kleine gemeenten

    Kleinere gemeenten ervaren vaak uitdagingen op het gebied van bestuurskracht en efficiëntie. Door te fuseren met naburige gemeenten kunnen zij schaalvoordelen realiseren, een breder dienstenaanbod ontwikkelen en de bestuurlijke kwetsbaarheid verminderen. Een voorbeeld hiervan is de recente fusie tussen Galmaarden, Gooik en Herne tot de nieuwe gemeente Pajottegem, met circa 25.000 inwoners. Deze gemeenten, gelegen in het Pajottenland, streven naar een versterkte bestuurskracht en een efficiëntere dienstverlening door hun krachten te bundelen. 

    Vergrijzing en bevolkingskrimp in bepaalde regio's zetten de leefbaarheid en het voorzieningenniveau van kleine gemeenten onder druk. Fusies worden gezien als een manier om deze uitdagingen het hoofd te bieden door middelen en infrastructuur te consolideren. De fusie tussen Ruiselede en Wingene illustreert dit: beide gemeenten in West-Vlaanderen hebben besloten samen te gaan om hun dienstverlening te optimaliseren en beter in te spelen op demografische veranderingen. 

    Gemeentelijke herindeling: Vlaanderen kiest voor fusies en Nederland wacht af

    Bron: vlaanderen.be

    De rem op herindelingen in Nederland 

    Het tempo van fusies in Nederland lijkt, zeker in verhouding tot de recente herindelingsgolf in Vlaanderen, de laatste jaren af te nemen. Wij zien de volgende verklaringen: 

    Weinig draagvlak voor opschaling

    Waar in Vlaanderen de politieke wind gunstig staat voor gemeentelijke fusies, is in Nederland het sentiment anders. In de Tweede Kamer is geen duidelijke meerderheid voor actief opschalingsbeleid. Sterker nog, partijen zoals de PVV (die bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2023 groter zijn dan ooit) hebben zich in het verleden expliciet uitgesproken tegen van hogerop opgelegde herindelingen. Dit betekent dat er op landelijk niveau weinig politieke druk zal zijn om gemeenten richting fusie te bewegen. 

    Ook op lokaal niveau is er weinig enthousiasme: bij de gemeenteraadsverkiezingen van 2022 waren lokale partijen de grote winnaars, met landelijk ruim 35% van de stemmen. Deze partijen zijn doorgaans kritischer over opschaling en benadrukken het belang van nabijheid en lokale autonomie. Hierdoor is het in veel gemeenten lastig om politiek draagvlak te vinden voor herindeling, zelfs als de financiële noodzaak groeit.

    Vrijwilligheid en gebrek aan regie 

    Dit politieke sentiment vertaalt zich direct in het Beleidskader gemeentelijke herindeling, dat sinds 2019 als uitgangspunt heeft dat fusies uitsluitend van onderop tot stand moeten komen. Dit betekent dat gemeenten zelf het initiatief moeten nemen, zonder sturing vanuit het Rijk. Provincies hebben in theorie de bevoegdheid om herindelingen aan te sturen via de Wet arhi, maar in de praktijk worden zij hierin beperkt. 

    Provincies mogen pas ingrijpen bij 'evidente bestuurskrachtproblemen', maar wat dat precies betekent, blijft vaag. Hierdoor ontbreekt de politieke ruimte om gemeenten richting fusie te bewegen, zelfs als een provincie daar een duidelijke visie op heeft. In tegenstelling tot Vlaanderen, waar fusies actief worden gestimuleerd met financiële prikkels, worden Nederlandse provincies juist afgeremd waar het gaat om initiatief nemen voor een herindeling. 

    Hoewel dit beleidskader alweer vijf jaar oud is, blijft de situatie ongewijzigd. Gemeenten bepalen grotendeels zelf of ze willen fuseren, terwijl provincies op afstand blijven en het Rijk geen expliciete visie formuleert op de bestuurlijke inrichting.  

    Financiële prikkels ontbreken

    Waar Vlaanderen stimuleert fusies actief met financiële voordelen zoals schuldovername en garanties op uitkeringen uit het Gemeentefonds, ontbreekt in Nederland een vergelijkbare stimulans. De eerder bestaande opschalingskorting (bedoeld om schaalvergroting te bevorderen) is in 2024 definitief afgeschaft. Dit betekent dat gemeenten niet langer financieel worden gestraft voor het uitblijven van fusies, maar het biedt ook geen extra prikkel om tot herindeling over te gaan.

    Nederland kent wél een herindelingsbijdrage, bedoeld als tegemoetkoming in de frictiekosten van fusies. Deze bijdrage wordt vijf jaar lang uitgekeerd en is in 2013 verruimd. Des te meer gemeenten worden opgeheven, des te groter deze bijdrage is. Dit is echter geen structurele stimulans voor herindeling: het vergoedt slechts een deel van de eenmalige kosten en zeker niet de structurele financiële impact van een fusie.

    Nederland laat gemeenten worstelen zonder plan 

    Vlaanderen laat zien dat gemeentelijke herindelingen mogelijk zijn als de overheid daarvoor kiest en dit actief ondersteunt. In Nederland wordt die keuze nu niet gemaakt. De uitdagingen zijn echter niet minder groot: gemeenten worstelen met een groeiend takenpakket, financiële druk en een steeds complexer bestuurlijk veld. Toch blijft de discussie over opschaling hier vooral een lokale aangelegenheid, zonder een duidelijke visie of regie vanuit het Rijk.

    Vooral kleinere gemeenten komen vanwege het grotere takenpakket verder onder druk te staan. De financiële situatie verslechtert en met het ravijnjaar in zicht zullen veel gemeenten hard moeten snijden in hun uitgaven. In Vlaanderen wordt deze realiteit erkend en gefaciliteerd met schuldovernames en structurele ondersteuning. In Nederland lijkt het antwoord vooral een kwestie van bezuinigen zonder langetermijnvisie. Maar als het Rijk herindelingen niet stimuleert, wat dan wel? Alternatieven zouden kunnen zijn om minder taken te beleggen bij gemeenten of gemeenten meer mogelijkheden te geven om eigen inkomsten te genereren.

    Herindelingen lijken met het huidige Rijksbeleid voor veel gemeenten onvermijdelijk op termijn, maar zonder duidelijke regie of alternatieven blijft het op dit moment in veel gemeenteraden een moeizame discussie zonder dat er besluiten worden genomen. De vraag is echter hoelang de huidige situatie houdbaar blijft. Het Nederlandse debat zou niet alleen moeten gaan over het al dan niet fuseren van gemeenten, maar vooral over de vraag hoe we gemeenten toekomstbestendig organiseren: met of zonder herindelingen. 

    Meer weten?

    TwynstraGudde begeleidt gemeenten en provincies bij bestuurlijke toekomstverkenningen, bestuurskrachtonderzoeken en herindelingen. Neem contact op met een van onze adviseurs Bestuurlijke Toekomst.

    Ik ontvang graag de gehele blogreeks

    Meer inzichten

    Blogreeks

    Waarom Vlaanderen kiest voor fusies en Nederland op dit moment niet

    — Lars Ruiter

    Participeren kun je (af)leren

    Elisabeth Canisius
    Blog

    Opgave-expeditie zet brede samenwerking in het onderwijs in gang

    Marjet de Vries

    Bekijk alle inzichten

    Neem contact op met één van onze mensen

    Alle mensen

    Neem contact op met één van onze mensen

    Alle mensen

    Impact op morgen

    Werken met TwynstraGudde betekent samen maatschappelijke transities werkend krijgen. Met advies, management oplossingen en opleidingen helpen we mensen en organisaties bij duurzame veranderingen. Onze kracht ligt in daadkracht. In het creëren van oplossingen die werkbaar zijn én werkbaar blijven. Samen met onze opdrachtgevers werken we aan een samenleving die schoon, veilig, gezond en weerbaar is. Zo maken we blijvend impact op morgen.

    Blijf op de hoogte

    TwynstraGudde logo
    Impact op morgen.